Yapay zekâ, yeni bir siber zorbalık dalgası mı oluşturuyor?
Gençler, dijital araçları eğlenmek ve ne yazık ki aynı zamanda birbirlerini incitmek için kullanıyor. Siber zorbalık için kapı aralayan bu konuya dikkat!
Siber zorbalık, çocukların güvenini önemli ölçüde etkileyebilir ve başkalarının iyiliğine olan umutlarını kaybetmelerine neden olabilir. Özellikle de duygularıyla kendi başlarına baş etmek zorunda bırakılırlarsa. Ebeveynler çocuklarının siber zorbalık kurbanı olabileceğini düşündüklerinde nasıl hareket etmelidir? Ve tekrar ayağa kalkmalarına nasıl yardımcı olabilirler? Konuyu çocuk psikoloğu Jarmila Tomkova ile ayrıntılı olarak tartıştık.
En başından başlayalım. Ebeveynler çocuklarının siber zorbalıkla karşı karşıya olup olmadığını nasıl anlayabilir?
Çocuğun davranışlarında dikkat edilmesi gereken işaretler vardır. Cihazları söz konusu olduğunda daha gizemli hale geliyorlar mı, odaya biri girdiğinde dizüstü bilgisayarlarını kapatıyorlar mı veya telefon ekranlarını kapatıyorlar mı? Bu genellikle grooming ile olur ancak siber zorbalığın bir işareti olabileceğini de unutmayalım. Genel olarak ebeveynler çocuklarının gergin, stresli, ürkek ama aynı zamanda soğuk veya pasif davranıp davranmadığına bakmalıdır. Bu davranış ya da çocuğun karakterindeki diğer önemli değişiklikler bir şeylerin yanlış gittiğinin işareti olabilir. Zorbalığa maruz kalan çocuklar genellikle yalnızlaşır, hobilerini terk eder ve sosyalleşmekten kaçınırlar.
Ebeveynler çocuklarının zorbalığa uğradığını düşünüyorlarsa ne yapmalılar?
Çocukla sohbet etmeli ve kendilerini güvende hissetmelerini sağlamalıdırlar. Ama mesele şu ki ebeveynler çocuklarından oturmalarını isteyip "Sorun ne? Bana ne olduğunu anlat. Sorunların mı var? Konuş benimle" gibi sorular sorarlarsa çocuk kendini köşeye itilmiş ve bunalmış hissedebilir. Bu durum sanki yanlış bir şey yapmışlar gibi hissetmelerine neden olur. Bu nedenle, benim önereceğim şey pozisyon değiştirmektir; zorbalığa uğrayan çocuğu tavsiye veren kişi rolüne sokmak.
Bunu biraz açabilir misiniz?
Temel olarak, onlarla oturup bir kişinin veya bir karakterin zorbalığa uğradığı bir durumu onlara tarif edebiliriz. Tanıdıkları kişilerden, ünlülerden, etkilendikleri insanlardan ve hatta hayali karakterlerden bahsedebiliriz. Daha sonra çocuğa sorabiliriz: "Sence zorbalığa uğrayan kişi ne yapmalı? Sence neye ihtiyaçları var?" Bu şekilde çocukların, durum üzerinde kontrol sahibi olduklarını hissetmeleri ve kendi duygularını paylaşmaları daha olasıdır. Daha sonra, konu masaya yatırıldığında çocukla daha açık bir şekilde konuşabilir ve ona kendi durumu hakkında sorular sorabiliriz. Her zaman sakin davranmalı ve aşırı duygusal ya da stresli olmamalıyız çünkü o zaman çocuk siber zorbalığın kendi hatası olduğunu düşünebilir.
Ki asla öyle değildir. Çocuğun bunu bildiğinden nasıl emin olabiliriz?
"Sana sosyal medyanın kötü olduğunu söylemiştim" ya da "Bu kadar çok çevrimiçi olursan böyle olur" gibi tepkiler vererek onları kesinlikle daha fazla strese sokmamalıyız. Onları kısıtlamalarla cezalandırmadan durumu çözmelerine yardımcı olabiliriz. Çocuğumuz bize Instagram paylaşımlarına çirkin yorumlar aldığını söylerse ona uygulamayı kullanmayı bırakmasını söylememeli veya telefonunu kullanmasını tamamen yasaklamamalıyız. Bu onları sadece daha fazla strese sokacaktır.
O zaman ne yapabiliriz?
Çevrimiçi alanın güvenli hissini yeniden tesis etmelerine yardımcı olmalıyız. Yorumlara birlikte bakın, okulla veya zorbaların ebeveynleriyle iletişime geçmek istememiz durumunda kanıt toplamalarına yardımcı olun ve ardından bunları silin. Çocuklarla birlikte, paylaştıkları içerikleri yalnızca arkadaşlarının görebilmesi için gizlilik ayarlarını değiştirmelerine yardımcı olabilir ve onlara yorumları nasıl sileceklerini ve hatta onlara zorbalık yapan profilleri nasıl engelleyeceklerini gösterebiliriz. Bu, çocukların kontrol sahibi olduklarını hissetmelerini sağlamanın bir başka yoludur ve çok önemlidir. Yetişkinler olarak bizler, okul ve hatta polis gibi yetkililerle iletişime geçme söz konusu olduğunda sürecin bilge ve güvenli koordinatörü pozisyonunu alabiliriz. Çocuklara bunun bir seçenek olduğunu söylemeli ancak onların izni olmadan bu adımı asla atmayacağınız konusunda onlara her zaman güven vermeliyiz. Bu, duygusal güvenliği kazanmanın önemli bir parçasıdır.
Bunlar uygulayabileceğimiz pratik adımlar. Peki ya psikolojik yardım?
Çocuğunuz siber zorbalıkla uğraşıyorsa kendini içinden çıkılmaz bir durumda ya da kapana kısılmış gibi çaresiz hissedebilir. Bu durumdan kurtulmalarına yardımcı olmadan önce anlayış göstermeli ve çocuğun sahip olduğu olumsuz duyguları onaylamalıyız. Sonrasında biraz umut toplamalarına yardımcı olabiliriz. Onlara her şeyin daha iyi olmasının uzun sürmeyeceğini gösterin. Bunu yapmak için ünlüler gibi gerçek hayattaki örneklerden veya kendi deneyimlerimizden bahsedebiliriz. Örneğin çocuğa, bizim de zor bir dönemden geçtiğimizi, birilerinin bize de güldüğünü söyleyin. Ama şimdi o durumdan çıktık ve iyi durumdayız. Bu, çocuğun duygularına dikkat etmememiz ve üzüntülerini ya da öfkelerini aşırı tepki olarak görmememiz gerektiği anlamına gelmez. Ancak çocuklarımızın her bulutun arkasında Güneş'in bulunabileceğini bilmelerini sağlamalıyız.
Siber zorbalığın çevrimdışı zorbalıktan herhangi bir şekilde farklı olduğunu düşünüyor musunuz?
Bu durum çocuk için daha da zarar verici olabilir. Şunu hayal edin: okuldayken biri size güldüğünde onun yüzünü görebiliyorsunuz ve belki de arkadaşlarınızın tepkilerini de görebiliyorsunuz. Belki biri sizi savunmak için araya giriyor ya da en azından yüz ifadesi durumdan hoşnut olmadığını gösteriyor. Olayı kimin gördüğünü ve kimin görmediğini biliyorsunuz, tüm yüzleşme net sınırları olan fiziksel bir ortamda gerçekleşiyor.
Siber zorbalıkta durum farklıdır.
Evet. Zorbanın yüz ifadesini veya beden dilini göremezsiniz, sadece kabalıklarını görebilirsiniz. Ayrıca zorbalığı kimin gördüğünden de emin olamazsınız, sadece birkaç kişi mi yoksa tüm sınıfınız mı ve hatta insanların utanç verici içeriği kaydedip kaydetmediğinden veya yaydığından bile emin olamazsınız. Etrafınız sizi destekleyecek insanlarla çevrili olmayabilir ve nefret gerçekten tanımadığınız insanlardan bile gelebilir. Bu nedenle çocuklara siber zorbalığa karşı tepki vermeyi öğretmek ve onları çevrimiçi ortamda bile arkadaşlarını savunmaya teşvik etmek önemlidir. Bu, zorbayla etkileşime geçmeleri gerektiği anlamına gelmez, bunun yerine zorbalığa uğrayan kişiyle iletişime geçebilir ve desteklerini gösterebilirler.
Çok bilinen bir mecaz vardır: Zorbalık kurbanı sonunda bir zorbaya dönüşür. Ebeveynler çocuklarının kötü deneyimlerini, başkalarına karşı nefrete ya da acımasızlığa dönüştürmemelerini nasıl sağlayabilirler?
Çocuk, zorbalığın kurbanı olduğunda hepsinden önemlisi onun yanında olmaktır. Bir kişi zorbaların hedefi olduğunda ve ebeveynlerinden ya da arkadaşlarından hiçbir yardım ya da destek görmediğinde bu durumu yanlış tanımlayabilir: İnsanlar güçlü olmak için diğer insanlara zarar verir. Ve kurban rolünde oldukları için elbette bu kötü durumdan kaçmak isteyerek başkalarına kötü davranabilirler. Bu davranış doğaldır ama elbette iyi değildir. Ebeveynlerin yapabileceği şey, zorbalığa maruz kalan çocuklarla bunu açıkça konuşmaktır. Deneyim taze olduğunda çocuklarla daha kolay ilişki kurulabilir, zorbalığa uğramanın ne kadar acı verici olduğunu bilirler. Bunu açıkça tartışırsanız ve çocuğunuzla başkalarına acı vermenin kendi olumsuz duygularının üstesinden gelmelerine yardımcı olmayacağı hakkında konuşursanız, zorbalık zincirini sürdürme olasılıkları azalır. Ayrıca çocuğunuzun arkadaşlarıyla kurduğu bağ, onlara iyi davrandığı ve eğlendiği durumlar hakkında olumlu yorumlarda bulunabilirsiniz. Bu, izolasyon ve umutsuzluğa alternatif bir anlatı oluşturmaya ve affetme, umut ve dostluk hikayesi anlatmaya yardımcı olur. Siber zorbalık çocukların başkalarına güvenmemesine neden olabilir ancak bu deneyim onları nefret dolu ya da yalnız biri haline getirmemelidir. Bu nedenle çocuklarımızı arkadaşlarıyla eğlenirken gördüğümüzde, "Seni mutlu görmek harika. Son zamanlarda yaşadığın hayal kırıklıklarına rağmen arkadaşlıktan vazgeçmediğini görüyorum" gibi cümleler söyleyerek onları sosyalleşmeye devam etmelerine teşvik edebilirsiniz.
Günümüzde siber zorbalık pek çok ayrıntılı biçime bürünebilmektedir. Örneğin çocuklar başkalarının taklitlerini yaratabiliyor ve bunları zorbalık için kullanabiliyor. Sizin bu konudaki görüşünüz nedir?
Keşke deepfakes ve sextortion'ın hala sadece yetişkin meseleleri olduğunu söyleyebilseydim. Çocuklar genellikle dürtüseldir. Birinin tabağındaki yemeği düşürdüğünü gördüğünde düşüncesizce buna gülebilir, hatta bu durumu o kişiye kötü lakaplar yaratmak için kullanabilir, küçük bir kötü şakayı giderek ciddi bir siber zorbalık durumuna dönüştürebilirler. Ancak deepfake'lerde belirli bir web sitesine gitmeleri, resim yüklemeleri, deepfake'i oluşturmaları gerekir... Sürecin birçok adımı vardır ve yaptıkları şeyin birini incitebileceği gerçeği hakkında durup düşünmeleri için çok daha fazla zaman vardır. Bu, deepfake'lerin çocuklar tarafından zorbalık için kullanılamayacağına inandığım anlamına gelmiyor, kullanılabilirler. Bu bir sorun olabilir ancak ebeveynler hemen paniğe kapılmamalı ve yeni teknolojileri tamamen kötü olarak görmemelidir. Bunun yerine, çocuklarını bu teknolojileri güvenli bir şekilde ve başkalarına zarar vermeden nasıl kullanacakları konusunda eğitmeye özen göstermelidirler.
Yani yapay zekanın çocuklardaki psikolojik sorunları daha belirgin hale getireceğini düşünmüyor musunuz?
Dünya sürekli gelişiyor ve artan riskin artan zarar anlamına gelmediğini unutmamalıyız. Yeni risk faktörleri olsa da bunları azaltabilecek şeyler de var; eğitim gibi. Eğer çocuklar yapay zekanın kullanımı konusunda eğitilirlerse bu hem yetişkinlerin hem de çocukların yavaş yavaş onunla nasıl yaşayacaklarını, nasıl başa çıkacaklarını ve hatta belki de hayatlarını kolaylaştırmak için onu nasıl kullanacaklarını öğrenecekleri anlamına geliyor. Teknolojilerden korkmamalıyız. Bunun yerine hem çocuklarımızın hem de kendimizin onlarla olan deneyimlerini, çevrimdışı yaşamlarımızı zenginleştirecek stratejilere dönüştürmeye odaklanabiliriz.
