Eğitimli yetişkinler bile bazen aldatmacaları ve sahte haberleri tespit etmekte zorlanır. Peki çocuklarımızın bunu yapmasını nasıl bekleyebiliriz?
Geçmişte, büyükanne ve büyükbabalarınız bilmeden bazı aile üyelerinin maceraları ve deneyimleri hakkında sahte hikayeler veya şehir efsaneleri yaymış olabilirler. Büyükbabanın savaşını, avını veya balıkçılığını kontrol etmenin hiçbir yolu yoktu. Ama bu hikayelerin çoğu sadece ailenizde kalacaktı.
E-postanın ortaya çıkmasıyla birlikte, aldatmacalar ve sahte haberler ülke çapında ve hatta dünya çapında yayılmaya başladı. Sosyal medyanın yükselişi, yanıltıcı bilgilerin artık daha da hızlı bir şekilde viral hale gelebileceği anlamına geliyor. Örneğin, dünyanın dört bir yanındaki ebeveynleri korkutan ‘momo’ veya ’Blue Whale’ meydan okumalarına tanık olduk. İkincisi Rusya'da başladı ve gerçekten küreselleşti. Kısa sürede birkaç Avrupa ülkesine, Hindistan ve Amerika Birleşik Devletleri'ne yayıldı.
Aldatmacalar ve sahte haberler neden var?
Aldatmacaların ve sahte hikayelerin var olmasının birkaç nedeni vardır. Daha az zararlı olanlar birer şaka olarak başlayabilir: internet sadece onlara daha fazla hayat verir. Daha karmaşık olanların amacı sadece para kazanmaktır. Sahte bir haber sitesini paylaşmaya yardımcı olursanız, o sitenin sahibi çevrimiçi reklamlardan daha fazla para kazanabilir veya neredeyse büyülü sonuçlar sunduğunu iddia eden ürünler satabilir. Bu tür iddialar elbette kanıtlanmamıştır. İnternette çok fazla yanıltıcı malzeme var. Bu tür içeriği beğenme, paylaşma veya retweetleme yalnızca onu güçlendirmeye yardımcı olur.
Çocuklar veya yaşlılar gibi internette daha az deneyime sahip insanlar için aldatmacaları ve sahte haberleri tespit etmek daha zor olabilir. Bu konu hakkında çocuklarınızla konuşmamak için hiçbir neden yoktur. Ailenizi uyarmadan önce başka bir aldatmacanın yayılmasını beklemeyin: siz farkına varmadan çocuklarınız buna kurban olabilir.
Peki onlara nasıl yardımcı olabilirsiniz? Aşağıdaki listede sunulan tavsiyeler her aldatmacayı yakalayamaz, ancak biriyle karşı karşıya olduğunuza dair bol miktarda uyarı sağlayacaktır.
1. Çocuklarınızın kaynağı kontrol etmesine yardımcı olun
Çocuklarınıza her zaman belirli bir hikayeyi kimin paylaştığına ve yayımladığına bakmalarını öğretin. Hikaye nasıl yazılmış? Duygusal bir dil mi kullanılmış yoksa yüklü terimlerle mi dolu? Bu hikayelerin yaratıcıları, şok, korku veya üzüntü gibi duyguları uyandırmak için belirli kelimeler kullanırlar. Bu, okuyucuyu beyninin rasyonel kısmını kapatmaya ve düşünmeden hareket etmeye teşvik eder.
Çocuklarınıza her zaman kanıt istemelerini öğretmeye çalışın. Ciddi medya kuruluşları bile bazen yanlış bilgi yayımlayabilir. Ailenize, bir iddia hakkındaki sayıları, çalışmaları ve neden doğru olduğu hakkındaki bilgileri istemesini öğretin.
2. Kanıtları inceleyin
Paylaşılan aldatmacaların ve sahte haberlerin çoğu her zaman bir resim veya video gibi bazı görsel “kanıtlar” içerir. Çocuklarınıza bir görüntüyü yakınlaştırarak sokak veya mağaza tabelaları, araba plakaları veya sokak reklamları gibi görsel ipuçlarını nasıl arayacağını gösterin. Viral bir hikaye İsrail'den olduğunu iddia ederse, ancak sokak tabelaları İspanyolca ise, muhtemelen sahtedir.
Bir başka harika araç da ters görüntü aramasıdır. Bir görüntüyü yükleyerek veya linkini yapıştırarak görselle arama yapabileceğiniz birkaç arama motoru ve özel web sitesi vardır ve sonuçlar, görselin daha önce nerede kullanıldığını gösterir. Bazen sonuç sizi doğrudan aldatmacalar ve sahte haberler hakkında bilgi toplayan bir web sitesine götürecektir.
3. Şüphecilik antenlerinizi ayarlayın
Çoğu ebeveyn, çocuklarının iyi davranışlar sergilemesini ve kendileri veya diğer sorumlu yetişkinlerin söylediklerini yapmasını ister. Ancak, çocuklarınızın interneti ve sosyal medyayı kullanmasına izin vermeden önce, onlara sağlıklı bir şüphecilik seviyesi aşılamalısınız. Bir yetişkinin, aile üyesinin veya arkadaşının internette paylaştığı her şeyin otomatik olarak doğru olmadığını tekrarlayın.
Sosyal medyada aldatmacaları ve sahte haberleri paylaşma konusunda uzmanlaşmış birçok hesap vardır. Bunlar algoritmalar tarafından otomatik olarak çalıştırılan botlar olabilir. Onları nasıl ortaya çıkaracaklarını çocuklarınıza gösterin. Sahte haber siteleri ile aynı duygusal ve yüklü dili kullanırlar ve genellikle aynı yayınların çoğunu gün boyunca aynı anda paylaşırlar. Bunu çocuklarınıza bazı şüpheli sosyal medya hesaplarının zaman akışlarını göstererek öğretebilirsiniz.
4. Onlara tembihlediğiniz şeyleri siz de uygulayın
Her şeyde olduğu gibi, çocuklar ebeveynlerinin davranışlarını yansıtma eğilimindedir. Eğer çocuklarınızın aldatmacalara inanmalarını veya onları paylaşmalarını istemiyorsanız, evde veya internette onları kendiniz de paylaşmayın. Bunu yanlışlıkla yaptıysanız, onlara bunun bir hata olduğunu, neden bir aldatmaca olduğunu ve neden buna kandığınızı açıklayın. Sadece başkalarının hatalarından değil, açık iletişimle çocuklarınızın yetişkin akrabalarının iyi ve kötü örneklerinden öğrenmelerine de yardımcı olabilirsiniz.
